"Οι αρραβώνες του Καραγκιόζη" στο "Μακάρι"

 Χωρίς μικρόφωνα
+ Χριστίνα Γεράκη Κιθάρα, Λύρα, Τραγούδι
Δημήτρης Σγουρινάκης Μπουζούκι, Κιθάρα, Τραγούδι,
Τάσος Ανδριώτης: Θέατρο Σκιών, Μπουζούκι, Τραγούδι

Για κρατήσεις: 21 0645 8958

3 ξεκαρδιστικές κωμωδίες στο Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος

Ο Καραγκιόζης νύφη 24-5 21:00 (για ενήλικες): Ο Μπαρμπαγιώργος είναι έτοιμος να παντρευτεί την κοπέλα που του προξένεψαν αλλά τελευταία στιγμή διαλύεται ο γάμος. Για να μη γίνει φασαρία καθώς έχουν έρθει καλεσμένοι πείθουν τον Καραγκιόζη να αντικαταστήσει αυτός τη νύφη! 

Μια ξεκαρδιστική κωμωδία!

Ο Καραγκιόζης γραμματικός 27-5 17:00: Ο Καραγκιόζης παριστάνοντας τον γραμματιζούμενο, στήνει μια επιχείρηση όπου αναλαμβάνει να βοηθήσει τους αγράμματους να στείλουν επιστολές σε συγγενείς κλπ. Μία κλασσική κωμωδία του θεάτρου σκιών από τις πρώτες που παρουσιάστηκαν στον μπερντέ.

Ο μυστηριώδης επισκέπτης 31-5 21:00 (για ενήλικες): Μία κοπέλα έχει ερωτευτεί παράφορα κάποιον μυστηριώδη ξένο χωρίς να γνωρίζει πολλά γι' αυτόν. Αυτός της αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο και συμβαίνουν τραγικά γεγονότα. Ποιος είναι αυτός ο μυστηριώδης επισκέπτης;

Σας περιμένουμε την Κυριακή 20-5 στις 12 π.μ.

"Οι αρραβώνες του Καραγκιόζη"

ζωντανή μουσική από τους:
Δημήτρης Σγουρινάκης: κιθάρα - φωνή
Χάρης Λιβάνιος: μπουζούκι

Μεζεδοπωλείο Καπνικαρέα
Ερμού 57 & Χριστοπούλου 2

"Τα 82 εντάλματα του Καραγκιόζη" στη Λαμπρινή

"Τα 82 εντάλματα του Καραγκιόζη" στο Τρίγωνο Καφεποτείο στο Παγκράτι

"Η νεράιδα της Μάνης" στο Μουσείο Ελιάς & Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη

Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γέλιου (6/5), παρουσιάζει την Κυριακή 6 Μαΐου (ώρα 11:00) την παράσταση Θεάτρου Σκιών «Η νεράιδα της Μάνης», στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, στη Σπάρτη.

Ο Γιώργος Μαυρομιχάλης ανακαλύπτει ότι κάποιος του παίρνει το τυρί απ' το τυροκομείο. Έτσι, προσλαμβάνει τον Καραγκιόζη για να βρουν τον κλέφτη, ο οποίος δεν είναι άλλος από μια γυναίκα που όμως δεν μιλάει. Οι κάτοικοι της περιοχής, πιστεύοντας ότι η κοπέλα αυτή είναι νεράιδα ξεσηκώνονται ενάντια στον Μαυρομιχάλη, ο οποίος εν τω μεταξύ την έχει παντρευτεί.

Ο καραγκιοζοπαίχτης Τάσος Ανδριώτης θα διασκεδάσει με τις φιγούρες του, μικρούς και μεγάλους, αναδεικνύοντας τη διαχρονική, καλλιτεχνική και ψυχαγωγική αξία του Θεάτρου Σκιών.

Η είσοδος στην παράσταση είναι ελεύθερη.
Απαραίτητη η κράτηση θέσης.

Για πληροφορίες και κρατήσεις μπορείτε να επικοινωνήσετε με το Μουσείο, στο τηλέφωνο 27310 89315 (καθημερινά, εκτός Τρίτης, 10:00-18:00).

Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού
Όθωνος-Αμαλίας 129, Σπάρτη 231 00
Τ: 27310 89315 | www.piop.gr/piopnews

Καλή Ανασταση & Καλό Πάσχα

Παραστάσεις Απρίλη στο Συνεργατικό Καφενίο Ακαδημίας Πλάτωνος

Παραστάσεις Απριλίου στο Συνεργατικό Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος - Μοναστηρίου 40, Ακαδημία Πλάτωνος
Καραγκιοζοπαίχτης: Τάσος Ανδριώτης
Είσοδος: με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά

Πέμπτη 12 Απριλίου 21:00

"Ο θείος από την Αμερική

για ενήλικες

Ένας πλούσιος θείος φτάνει από την Αμερική για να επισκεφθεί τα ανήψια του. Όμως τα ανήψια του θέλουν να εκμεταλλευτούν την μεγάλη περιουσία του. Εδώ ο Καραγκιόζης πρωταγωνιστεί σε μια πολύπλοκη κωμωδία όπου σκιαγράφονται διάφορες πλευρές της ανθρώπινης ζωής σε ζητήματα όπως η απληστία, η αδικία και τα σχετικά.
 -------------------------------------------------------------------------------------------------

Κυριακή 15 Απριλίου 13:30
"Ο Καραγκιόζης στη Σελήνη"

Ένας τρελοεπιστήμονας ψάχνει εθελοντές για να ταξιδέψουν στη σελήνη. Στον πυραύλο μπαίνει ο Καραγκόζης και η παρέα του. Μόλις φτάσουν στον προορισμό τους, συναντούν την αρχόντισσα Σελήνη με την οποία είναι ερωτευμένος ο πολεμοχαρής Άρης. Η Σελήνη όμως δεν τον θέλει και ζητάει τη βοήθεια του Καραγκιόζη. Ο Καραγκιόζης με τον Πλούτωνα, πατέρα της Σελήνης, θα εναντιωθούν στον Άρη. Μια συναρπαστική περιπέτεια φαντασίας με πολλά οπτικά εφέ και γέλια μέχρι δακρύων!

 -------------------------------------------------------------------------------------------------

Πέμπτη 19 Απριλίου

"Τα 82 εντάλματα του Καραγκιόζη"

Στο σαράι υπάρχουν 82 εντάλματα συλλήψεως του Καραγκιόζη. Ο Καραγκιόζης μαθαίνει ότι καταζητείται και σκαρφίζεται ένα κόλπο για να τη γλιτώσει. Θα τη γλιτώσει άραγε; Μια απολαυστική επίκαιρη κωμωδία.

 -------------------------------------------------------------------------------------------------

Κυριακή 22 Απριλίου 17:00

Ο Γιώργος Μαυρομιχάλης ανακαλύπτει ότι κάποιος κλέφτης του παίρνει το τυρί απ' το τυροκομείο. Έτσι παίρνει τον Καραγκιόζη βοηθό του ώστε να φυλάξουν καραούλι μέχρι να εμφανιστεί ο κλέφτης. Ξαφνικά εμφανίζεται μια γυναίκα όπου του χαμογελάει μα λαλιά δε βγάζει. Ο Γιώργος Μαυρομιχάλης την ερωτεύεται και την παίρνει σπίτι του. Οι κάτοικοι της περιοχής καθώς πιστεύουν ότι η κοπέλα αυτή είναι νεράιδα ξεσηκώνονται ενάντια του Μαυρομιχάλη.

Παράσταση Καραγκιόζη στο "Μακάρι"

Αποσπάσματα από την παράσταση "Τα 82 εντάλματα του Καραγκιόζη"
Αφιέρωμα στον καραγκιοζοπαίχτη Κωνσταντίνο Γεράκη στη μουσική σκηνή "Μακάρι"

Στην κιθάρα συμμετείχε η κόρη του καραγκιοζοπαίχτη Κωνσταντίνου Γεράκη, Χριστίνα Γεράκη, θέατρο σκιών, μπουζούκι Τάσος Ανδριώτης

Ο Καραγκιόζης πρωθυπουργός

Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ
Ακούσατεεε..ακούσατεεε
Ο Καραγκιόζης έρχεται στην Ακαδημία Πλάτωνος!!!
Πέμπτη 29/3 στις 21.00 - 22.00 στο Συνεργατικό Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος (Μοναστηρίου 140) σε μια παράσταση για ενήλικο κοινό.
Λίγα λόγια για την υπόθεση..
Η άδικη εξουσία του Πασά πέφτει και ο Καραγκιόζης καθώς είναι δημοφιλής στον λαό εκλέγεται πρωθυπουργός! Έτσι έχει αναλάβει καθήκοντα και μοιράζει υπουργεία στους φίλους του!
Όμως οι αντίπαλοι του θα προσπαθήσουν να εναντιωθούν.
Μια απολαυστική σατιρική κωμωδία!
Μη λείψει κανείς!
Καραγκιοζοπαίχτης: Τάσος Ανδριώτης
Είσοδος: με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά

Ο Καραγκιόζης στο "Μακάρι"

"Τα 82 εντάλματα του Καραγκιόζη"
Μία παράσταση αφιερωμένη στον καραγκιοζοπαίχτη από την Αμοργό Κωνσταντίνο Γεράκη.\
Τάσος Ανδριώτης: Θέατρο σκιών, μπουζούκι, τραγούδι
Συμμετέχει η κόρη του καραγκιοζοπαίχτη Κωνσταντίνου Γεράκη, Χριστίνα Γεράκη σε κιθάρα, τραγούδι.

Μουσική σκηνή "Μακάρι"
Ζωοδόχου Πηγής 125 και Κομνηνών
Νεάπολη Εξάρχεια
Τετάρτη 28 Μαρτίου 21:00
Είσοδος: 10 ευρώ με κρασί, μπύρα

, ρακί

"Τα εντάλματα του Καραγκιόζη" στο συνεργατικό καφενείο "το Μανταλάκι"

"Τα εντάλματα του Καραγκιόζη" στο συνεργατικό καφενείο "το Μανταλάκι"
Μπάμπη Άννινου 15 - Άνω Πατήσια
Πέμπτη 22 Μαρτίου ώρα 20:00
Είσοδος: με ελεύθερη οικονομική συνεισφορα

Το μαγεμένο δεντρί

ΤΟ ΜΑΓΕΜΕΝΟ ΔΕΝΤΡΙ

Ακούσατεεε..ακούσατεεε
Ο Καραγκιόζης έρχεται στην Ακαδημία Πλάτωνος!!!
Κυριακή 18/3 στη 13.30 - 15.00 στο Συνεργατικό Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος (Μοναστηρίου 140) σε μια παράσταση για παιδιά κάθε ηλικίας.

Ο Πασάς οργανώνει ένα γλέντι στο σαράι προς τιμήν της κόρης του. Όμως υπάρχει ένας μύθος ότι το δέντρο που είναι στην πλατεία του σαραγιού, είναι στοιχειωμένο και μεταμορφώνει τον κόσμο. Έτσι έχει ειδοποιήσει τον Χατζηαβάτη να τελαλήσει στον κόσμο ώστε να μην περνάει από εκείνο το μέρος. Κάποιοι όμως αγνοούν τη διαταγή του Πασά και καθώς περνούν για το σαράι, το δέντρο τους μεταμορφώνει. 
Πώς θα γλιτώσουν από αυτή τη συμφορά; 
Μια κλασσική κωμωδία του θεάτρου σκιών με γέλια ακράτητα, ζουμερά και σπιρτόζικα!

Καραγκιοζοπαίχτης: Τάσος Ανδριώτης
Είσοδος: με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά

3 Απίθανες κωμωδίες στο Συνεργατικό Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος

3 Απίθανες κωμωδίες στο Συνεργατικό Καφενείο Ακαδημίας Πλάτωνος - Μοναστηρίου 40, Ακαδημία Πλάτωνος
Καραγκιοζοπαίχτης: Τάσος Ανδριώτης
Είσοδος: με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά

Κυριακή 18/3 ώρα 13.30 - 15.00

Το μαγεμένο δεντρί:

Ο Πασάς οργανώνει ένα γλέντι στο σαράι προς τιμήν της κόρης του. Όμως υπάρχει ένας μύθος ότι το δέντρο που είναι στην πλατεία του σαραγιού, είναι στοιχειωμένο και μεταμορφώνει τον κόσμο. Έτσι έχει ειδοποιήσει τον Χατζηαβάτη να τελαλήσει στον κόσμο ώστε να μην περνάει από εκείνο το μέρος. Κάποιοι όμως αγνοούν τη διαταγή του Πασά και καθώς περνούν για το σαράι, το δέντρο τους μεταμορφώνει.
Πώς θα γλιτώσουν από αυτή τη συμφορά;
Μια κλασσική κωμωδία του θεάτρου σκιών με γέλια ακράτητα, ζουμερά και σπιρτόζικα!

Κυριακή 25/3 ώρα 13.30 - 15.00

Ο γάμος του Καραγκιόζη:

Ο Καραγκιόζης γνωρίζει και ερωτεύεται τη γυναίκα που του προξένεψαν. Οι γάμοι έχουν ανακοινωθεί και οι καλεσμένοι φτάνουν και το γλέντι ξεκινά για τον περιβόητο γάμο. 
Τι θα γίνει όμως όταν καταλάβει ο Καραγκιόζης ότι άλλη του προξένεψαν και με άλλη πάνε να τον παντρέψουν;
Μια υπέροχη κωμωδία με σπαρταριστά γέλια!!!

Πέμπτη 29/3 ώρα 21.00 - 22.00

Ο Καραγκιόζης πρωθυπουργός (για ενήλικες):

Η άδικη εξουσία του Πασά πέφτει και ο Καραγκιόζης καθώς είναι δημοφιλής στον λαό εκλέγεται πρωθυπουργός! Έτσι έχει αναλάβει καθήκοντα και μοιράζει υπουργεία στους φίλους του!
Όμως οι αντίπαλοι του θα προσπαθήσουν να εναντιωθούν.
Μια απολαυστική σατιρική κωμωδία!
Μη λείψει κανείς!

Οι πρώτες παραστάσεις με μικρόφωνο

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Πριν βγουν τα μικρόφωνα, οι καραγκιοζοπαίκτες έπαιζαν φωναχτά και με τις τόσες φωνές που άλλαζαν, πάθαιναν λαρυγγίτιδα.

Ο Ντίνος Θεοδωρόπουλος μαζί με άλλες καινοτομίες που έχει κάνει στον Καραγκιόζη, είσαγε για πρώτη φορά το μικρόφωνο το 1947. Πολλοί καραγκιοζοπαίκτες αντιστάθηκαν στην αρχή λόγω ότι έτσι χάνεται το στοιχείο της παράδοσης μα αργότερα πολλοί απ’ αυτούς αναγκάστηκαν να παίζουν με μικρόφωνο.

Ο καραγκιοζοπαίχτης και ο βοηθός

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΗΣ

«Ο καλός καραγκιοζοπαίκτης γεννιέται, δε γίνεται»

Γιάνναρος (Γιάννης Μουρελάτος)

Το θέατρο σκιών είναι από τα δυσκολότερα είδη θεάτρου. Ο καραγκιοζοπαίκτης μιμείται όλες τις φωνές των χαρακτήρων και χρειάζεται ταλέντο στην αλλαξοφωνία και στην προφορά. Κάθε φιγούρα έχει διαφορετική χροιά και τρόπο ομιλίας.

Επειδή το θέατρο σκιών είναι παράδοση προφορική και δεν υπάρχουν κείμενα, ο καραγκιοζοπαίκτης αυτοσχεδιάζει πάνω στην υπόθεση του έργου.

Παίρνει το ρόλο του σκηνοθέτη. Δημιουργεί διάφορα εφέ, ήχους κλπ. Ένας ψίθυρος ή ένα νόημα φτάνουν για να καταλάβει ο βοηθός τι πρέπει να κάνει και πια φιγούρα θα βγει.

Χρειάζεται να είναι ευρηματικός και συγγραφέας διότι ο Καραγκιόζης προσαρμόζεται σε νέα πράγματα και καταστάσεις.

Να έχει μελετήσει κι αφουγκραστεί όλες τις πτυχές της κοινωνίας.

Χρειάζεται να ξέρει λίγα πράγματα από ζωγραφική για να κατασκευάζει φιγούρες, σκηνικά, προγράμματα κλπ.

Στην ανάγκη γίνεται και τραγουδιστής.

Ανήσυχος πάντα για κάτι καλύτερο και πρωτότυπο. Κάθε μέρα ξυπνάει με καινούριες ιδέες. Πηγή έμπνευσής του είναι η καθημερινότητα. Κάτι που θα δει ή θα διαβάσει, μια ατάκα που θ ‘ακούσει στο δρόμο ή στο καφενείο θα τη μεταφέρει στο πανί. Μια περίεργη φάτσα που θα δει θα τη ζωγραφίζει. Μια ιστορία που θα τον συγκινήσει, θα την κάνει καραγκιοζίστηκη. Ακόμα και στον ύπνο του δημιουργεί.

Τις ελεύθερες ώρες του συνήθως θα σχεδιάσει ή θα σκαλίσει κάποια φιγούρα. Μόλις την τελειώσει, θα την χορέψει και θα τη δοκιμάσει αν του ταιριάζει στη φωνή.

Ο ΒΟΗΘΟΣ

«Ο βοηθός κάνει (φτιάχνει) τον καραγκιοζοπαίχτη»

Βασίλαρος (Βασίλης Ανδρικόπουλος)

Ο Βασίλαρος με αυτό εννοούσε ότι η επιτυχία του καραγκιοζοπαίκτη στηρίζεται στο βοηθό. Με αυτή τη δήλωση σημειώνει πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο βοηθός ενός καραγκιοζοπαίκτη.

Ένα λάθος όπως είναι φυσικό μπορεί να χαλάσει σε μεγάλο βαθμό τη ροή της παράστασης. Ο καραγκιοζοπαίκτης βέβαια κάποιες φορές μπορεί να τα "μπαλώσει" μα ο βοηθός πρέπει να είναι σε εγρήγορση. Ο βοηθός πρέπει να "κρέμεται" απ’ το στόμα του καραγκιοζοπαίκτη – δηλαδή να παρακολουθεί με προσοχή τους διαλόγους κτλ, να ξέρει πότε να χειριστεί τις φιγούρες ή την κατάλληλη ώρα που θα τις βγάλει στο πανί, να κάνει τους ήχους και τα λοιπά εφέ. Βέβαια ένας βοηθός δεν είναι αρκετός. Σε αρκετά έργα χρειάζονται παραπάνω χέρια.

Οι περισσότεροι καραγκιοζοπαίκτες αρχικά υπήρξαν βοηθοί άλλων.

Πώς και γιατί "έπιασε" ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Μόλις εξαπλώθηκε το θέατρο σκιών στην Ελλάδα με ελληνικά πλέον στοιχεία θα μιλήσουμε στο τι έκανε τον κόσμο να αγαπήσει αυτό το θέαμα και να το επιζητά.

Πέρα από τη μαγευτική εικόνα των σκιών, που γοήτευε μικρούς και μεγάλους και πέρα απ’ τα περίφημα καλαμπούρια του μπερντέ, ο Καραγκιόζης ήταν ένας τρόπος εκτόνωσης για το λαό.

Στα τέλη του 1800 παίζονται πολλές παραστάσεις ανά διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Τα έργα που κυριαρχούν είναι οι ηρωικές παραστάσεις όπου διαδραματίζονται την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Μιας και δεν είχανε περάσει πολλά χρόνια απ’ την απελευθέρωση, ο κόσμος είχε επιθυμία να βλέπει αυτά τα έργα, να βλέπει τους ήρωες και τις περιπέτειές τους απέναντι στους τούρκους κατακτητές κι έβγαζε το άχτι του όταν σκοτωνόταν ένας αιμοβόρος πασάς.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που έγιναν τραγικά περιστατικά την ώρα της παράστασης.

Ο γιος του Αντώνη Μόλλα, επίσης καραγκιοζοπαίκτης Δημήτρης Μόλλας αναφέρει ότι όταν ο πατέρας του έπαιξε τον Αθανάσιο Διάκο στη Δεξαμενή, η γυναίκα ενός λοχαγού λιποθύμησε απ’ τη συγκίνηση και ο λοχαγός άντρας της διέταξε να σταματήσει η παράσταση. Ο Μόλλας αρνήθηκε κι έτσι ο λοχαγός πυροβόλησε στο πανί και τραυμάτισε το Μόλλα και σκότωσε ένα βοηθό του.

Στη γερμανική κατοχή, ο Καραγκιόζης συνέχισε να εμψυχώνει το λαό με τα επίκαιρα τότε έργα του. Όμως κι αυτή την εποχή πολλοί καραγκιοζοπαίκτες κινδύνεψαν κι έβαζαν τσιλιαδόρους την ώρα της παράστασης.

Οι παλαιότερες φιγούρες του θεάτρου σκιών

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Στην Αίγυπτο έχουν διατηρηθεί οι πιο παλιές φιγούρες του θεάτρου σκιών που παιζόταν εκεί και κατά τον ανατολιστή Paul Kahle είναι του 14^ου αιώνα.

Στο Magrib (Δυτικό Ισλάμ, δηλ. Μαρόκο, Τύνις, Αλγέρι), υπάρχει ένας θρύλος για την καταγωγή του Καραγκιόζ, που δείχνει πως ο λόγος ύπαρξής του ήταν πράγματι πολιτικός. Στην Κωνσταντινούπολη, κατά το θρύλο, υπήρχε κάποιος τίμιος και συνειδητός άνθρωπος, ο οποίος υπόφερε παρακολουθώντας τη διαφθορά των υπουργών του Σουλτάνου και των βεζίρηδων κι αναρωτιόταν, πώς να φτάσει ως το Σουλτάνο, για να τον συμβουλεύσει πάνω σ’ αυτό και να του ανοίξει τα μάτια, για τον κακό τρόπο που χειριζόταν τις υποθέσεις του κράτους η ακολουθία του. Έτσι, δημιούργησε ένα θέαμα, που το ονόμασε Καραγκιόζ. Ο Σουλτάνος άκουσε τη φήμη αυτού του αδιάντροπου θεάματος και πήγε να το δει. Εκείνο το βράδυ, αντί τα συνηθισμένα καλαμπούρια και τις αισχρολογίες, παρουσίασε πολιτικούς τύπους και τη διαφθορά τους. Ο Σουλτάνος τιμώρησε όλους τους βεζίρηδες του και στη θέση τους διόρισε αυτόν τον Karakuz Μεγάλο Βεζίρη του. Μετά απ’ αυτό, πολλοί ακολούθησαν το παράδειγμά του, δίνοντας παραστάσεις Καραγκιόζ.

Προέλευση χαρακτήρων

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Για κάθε χαρακτήρα υπάρχουν κάποιες εκδοχές. Φυσικά οι χαρακτήρες Βεληγκέκας και Βεζυροπούλα, είναι καθαρά ελληνικής έμπνευσης και δεν παρουσιάζονται οι χαρακτήρες αυτοί στο οθωμανικό θέατρο σκιών. Όμως οι καραγκιοζοπαίχτες πιθανώς τους εμπνεύστηκαν απ’ το οθωμανικό θέατρο σκιών, όμως τους διαφοροποίησαν συνδυάζοντας κάτι αντίστοιχο με τη δικιά μας παράδοση, κουλτούρα και καθημερινότητα. Θα τους αναλύσω παρακάτω.

Για τον Καραγκιόζη και το Χατζηαβάτη έχουμε μιλήσει σε άλλες αναρτήσεις.

Σιορ-Διονύσιος

1)    Στην Τουρκία παρουσιάζεται ο Φρενκ που στα ελληνικά μεταφράζεται Φράγκος. Είναι δυτικοευρωπαίος και μιλάει με ελληνικές και γαλλικές λέξεις. Δειλός χαρακτήρας μα κομψός με ευρωπαϊκό ντύσιμο σαν τον δικό μας Σιορ-Διονύσιο που κατάγεται απ’ τη Ζάκυνθο. Πιθανόν ο Μίμαρος (Δημήτρης Σαρδούνης) που πρωτοεμφάνισε το Σιορ Διονύσιο που σατιρίζει τους ψευτοαριστοκράτες να εμπνεύστηκε απ’ τον Φρενκ. Πάντως τον καθιέρωσε καθώς στην Πάτρα κυκλοφορούσαν πολλοί ζακυνθινοί και γενικά τύποι απ’ τα Επτάνησα.

2)    Η άλλη εκδοχή είναι πως ο Μίμαρος τον εμπνεύστηκε επειδή γνώριζε κάποιο ζακυνθινό από ευγενική οικογένεια ο οποίος ήταν τεμπέλης και είχε σπαταλήσει την περιουσία του κάνοντας φέστες και φεστίνια όπου μετακόμισε στην Πάτρα κι εργάστηκε ως μεταπράτης και αντιπρόσωπος σταφιδεμπορικών οίκων της Ζακύνθου έχοντας το ψευδώνυμο Διονύσιος Φρίγκος. Κάποιοι ζακυνθινοί όπου έμεναν στην Πάτρα προσβλήθηκαν για το συμπατριώτη τους κι ένα βράδυ κάποιος επιχείρησε να πυροβολήσει το Μίμαρο αλλά αστόχησε.

Μορφονιός

Στην Τουρκία παρουσιάζεται ο Αλτί Καρίς Μπεμπερουχί ο οποίος είναι νάνος με τεράστιο κεφάλι και μακριά μύτη ο οποίος στερείται πνευματικά όπως και ο δικός μας Μορφονιός. Ο Μορφονιός είναι δημιούργημα του Αντώνη Μόλλα κα πιθανόν να είχε τον Αλτί Καρίς Μπεμπερουχί ως πρότυπο σατιρίζοντας τους καθώς πρέπει λιμοκοντόρους και τους βουτυρομπεμπέδες εγωπαθείς.

Σταύρακας

 

Στην Τουρκία παρουσιάζεται ο Κανμπούρ Τιρυακί που σημαίνει θεριακλής, παρουσιάζεται μαστουρωμένος μιλώντας αργά και κοιμισμένα από το όπιο. Επίσης στην Τουρκία παρουσιάζεται ο Mastöryani ο οποίος είναι γάλλος που εμφανίζεται πάντα μεθυσμένος. Ο Γιάννης Μώρος το 1905 δημιούργησε το Σταύρακα που μιλάει την αργκό μακρόσυρτα σατιρίζοντας τους μάγκες του Ψειρή και της Πλάκας.

Εβραίος

Στην Τουρκία παρουσιάζεται ένας εβραίος ραββίνος μακρυλαίμης με μούσι που κάνει τις ίδιες κωμικές κινήσεις με τον εβραίο που δημιούργησε ο Γιάννης Πρεβεζάνος σατιρίζοντας τους εβραίους της Θεσσαλονίκης.

Μπαρμπαγιώργος

1) Στην Τουρκία παρουσιάζεται ο Τουρκ (τούρκος) ή Μπάμπα-Χιμμέτ ο οποίος είναι βουνίσιος ξυλοκόπος απ’ την Ανατολής. Ψηλός, στιβαρός με γενειάδα και πάντα με το τσεκούρι στον ώμο. Επίσης παρουσιάζεται ένας αλβανός κι ένας έλληνας οι οποίοι φορούν φουστανέλα. Πιθανόν ο Γιάννης Ρούλιας ο οποίος δημιούργησε το Μπαρμπαγιώργο με τη γκλίτσα στον ώμο να είχε αυτούς ως πρότυπο.

2) Η άλλη εκδοχή είναι ότι είναι δημιούργημα του Μίμαρου το 1896 όταν έπαιζε παραστάσεις σε ένα πανηγύρι στην Κατούνα στο Ξηρόμερο. Ο Μίμαρος μαζί με το Γιάννη Ρούλια την ώρα που καθόντουσαν σε ένα καφενείο είδαν απ ‘έξω να περνάνε πρόβατα. Στο καφενείο μπήκε ένας ψηλός βλάχος ο οποίος ερχόταν στο πανηγύρι απ’ το χωριό του Παλιοκατούνα. Είχε άγρια μορφή, μεγάλο τσιγκελωτό μουστάκι, φορούσε φουστανέλα και μιλούσε με ρουμελιώτικη προφορά. Τον λέγανε Γιώργο Μπλατσάρα κι οι Κατουνιότες τον φώναζαν μπαρμπα-Γιώργο. Ο χαρακτήρας του όμως ήταν αγαθός και καλόψυχος. Του αρέσανε οι γυναίκες και ήθελε να παντρευτεί. Μόλις τον είδε ο Μίμαρος, τον ζωγράφισε σε χαρτόνι και τον έβγαζε στις παραστάσεις σε εκείνα τα μέρη. Είχε επιτυχία διότι ο κόσμος αμέσως κατάλαβε για ποιον πρόκειται. Ο Γιάννης Ρούλιας τον επανέφερε στο μπερντέ το 1899 λόγω ότι οι θεατές έβλεπαν τον Καραγκιόζη και άλλους έλληνες χαρακτήρες να τρώνε ξύλο από τους τούρκους και αγανακτούσαν. Πρώτα στο αθηναϊκό κοινό και ύστερα στους πατρινούς.

Βεληγκέκας

Βέβαια ο Βεληγκέκας υπήρξε πραγματικό πρόσωπο. Όμως στο θέατρο σκιών παρουσιάζεται ως όργανο της τάξης. Αρχικά στο μπερντέ παρουσιαζόταν με χατζάρα όπως ο τούρκος Τουζούς Ντελί Μπεκίρ ο οποίος είναι αστυνομικό όργανο της τάξης. Ο Βεληγκέκας επίσης φορά την ίδια στολή με τον Τουζούς Ντελί Μπεκίρ καθώς και με χατζάρι στο χέρι.

Βεζυροπούλα

Στην Τουρκία παρουσιάζεται η γυμνόστηθη τουρκάλα πόρνη Ζεννέ. Στην ελληνική πουριτανική κοινωνία του 1800 δε θα ήταν σωστό να

παρουσιαστεί κάτι τέτοιο κι έτσι πιθανόν να δημιουργήθηκε η βεζυροπούλα.

Κολλητήρης

Στην Τουρκία παρουσιάζεται ως ανιψιός του Κάραγκιοζ ένα παιδάκι ο Κιτσούκ Αντριά. Δεν αποκλείεται να ήταν η έμπνευση του Μίμαρου καθώς δημιούργησε τον Κολλητήρη, γιο του Καραγκιόζη.

Ο φωτισμός του μπερντέ

Τα πρώτα χρόνια του Καραγκιόζη μέχρι το 1908, ο μπερντές ήταν φωτισμένος με καντήλια, κεριά και λυχνάρια. Ύστερα με αεριόφωτα και λάμπες ασετιλίνης. Αργότερα που ήρθε το ηλεκτρικό ρεύμα, σχεδόν όλοι οι καραγκιοζοπαίκτες παίζανε με ηλεκτρικούς γλόμπους. Στα μόνιμα θέατρα είχαν 2 σειρές με λάμπες πάνω και κάτω. Σήμερα πολλοί έχουν αντικαταστήσει τους γλόμπους με τις λάμπες φθορίου, πράγμα που χάνει σε μεγάλο βαθμό τη μαγεία και την ωραία ατμόσφαιρα με τη πορτοκαλί απόχρωση.

Ο φωτισμός του μπερντέ με ηλεκτρικούς γλόμπους, έχει άλλη γοητεία που θυμίζει ηλιοβασίλεμα

Οι σχολές του Καραγκιόζη

Σχολή στον Καραγκιόζη εννοούμε μαθητεία κοντά σε κάποιον καραγκιοζοπαίκτη. Δεν υπάρχει θεωρεία παρά μόνο πράξη. Κάθε καραγκιοζοπαίκτης συνήθως υπήρξε αρχικά βοηθός κοντά σε κάποιον καραγκιοζοπαίκτη και απορροφούσε αυτά που έβλεπε και άκουγε μέχρι να σταθεί στα δικά του πόδια. Έτσι συνεχίστηκε αυτή η τέχνη κι ο καθένας με δική του φιλοσοφία και ευρηματικότητα εξέλιξε τον Καραγκιόζη.

Καραγκιοζοπαίκτες ήταν πολλοί που έπαιζαν στην Ελλάδα από τη σχολή της Κωνσταντινούπολης στην ελληνική γλώσσα αλλά αρχικά με τούρκικα στοιχεία.

Η Κωνσταντινούπολη ήταν η αρχική σχολή του Καραγκιόζη αντιγράφοντας συνήθως στοιχεία και έργα απ’ το τούρκικο θέατρο σκιών.

Στη σχολή της Ηπείρου με κύριο εκπρόσωπο το Γιάννη Ρούλια, κυριαρχούν τα ηρωικά έργα με ιστορικά γεγονότα της Ηπείρου με πρόσωπα όπως ο Κατσαντώνης, Αλή-Πασάς, Βεληγκέκας ή Δερβέναγας κλπ.

Η σχολή της Θεσσαλίας με κύριο εκπρόσωπο το Μέμο Χριστοδούλου.

Η σχολή αυτή δανείστηκε κάποια στοιχεία της Ηπείρου, παρουσιάζονται κυρίως ηρωίκά έργα, παραμυθοδράματα και ιστορικά και μυθικά πρόσωπα. Κωμωδίες παίζονται λίγοτερο.

Στον ελληνικό Καραγκιόζη πλέον υπάρχουν τρεις κύριες σχολές καραγκιοζοπαικτών. Όλων των ειδών στοιχεία από τις παραδοσιακές σχολές μαζεύονται, ζυμώνονται, αναπλάθονται και εξελίσονται.

Κάθε σχολή διαφέρει προς την άλλη ως προς το παίξιμο και τη φιλοσοφία.

α) Η πατρινή σχολή του Δημήτρη Σαρδούνη ή Μίμαρου με κύριο εκπρόσωπο το Δημήτρη Μανωλόπουλο. Εδώ πλέον ο Καραγκιόζης ελληνοποιείται αφαιρόντας σχεδόν όλα τα τούρκικα στοιχεία γι’ αυτό και η Πάτρα θεωρείται ως γεννέτηρα του ελληνικού Καραγκιόζη. Χαρακτηριστικό στους καραγκιοζοπαίκτες είναι οι περίφημες λαρυγγοφωνές, δηλαδή βαριές και βραχνές φωνές με μπρίο, δύναμη και ζωντάνια. Το πατρινό στυλ είναι πιο "αλήτικο" και απευθυνόταν κυρίως στα λαϊκά στρώματα της κοινωνίας. Συνήθως τραγουδούσαν οι ίδιοι στις παραστάσεις τους. Πολλοί πατρινοί καραγκιοζοπαίχτες απέφευγαν να μπένουν στο θέατρό τους μικρά παιδιά διότι ήθελαν να παρουσιάσουν τον λαϊκό και αυθόρμυτο τύπο του Καραγκιόζη που η γλώσσα του κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.

β). Η αθηναϊκή σχολή του Αντώνη Παπούλια (Μόλλα) είναι ας το πούμε ένα πιο εξευγενισμένο είδος θεάτρου σκιών διότι ο Μόλλας έπαιζε παραστάσεις στην καθαρεύουσα και όχι στη δημοτική. Στον τρόπο παρουσίασης του θεάτρου σκιών ήταν κατά κάποιο τρόπο επηρροές από το ευρωπαϊκό θέατρο της εποχής. Επίσης απέφευγε τις λαρυγγοφωνές και ο Καραγκιόζης του φορούσε παντελόνι όπως τον είχε διδαχτεί από τον Γιάννη Ρούλια και όχι την παραδοσιακή βράκα των προσφύγων.

Αργότερα το αντέγραψαν κι άλλοι όπως ο πειραιώτης Χρήστος Χαρίδημος.

Ο χαρακτήρας του Καραγκιόζη εδώ δεν είναι τίποτα άλλο απ’ το ένας φτωχός μικροαστός καλαμπουρτζής, απατεώνας, πονηρός και διπλωμάτης με λαϊκή σοφία.

Οι καραγκιοζοπαίκτες που μαθήτεψαν στον Μόλλα πήραν κι αυτοί το στοιχείο της καθαρεύουσας και γι ‘αυτό το λόγο δεν είχαν τόσο πολύ απήχηση στην επαρχία διότι ο κόσμος που έπαιζαν ήταν λαϊκός και οι περισσότεροι αγράμματοι και δεν καταλάβαιναν αυτά που έλεγε ο καραγκιοζοπαίκτης.

γ) Η πειραιώτικη σχολή του Χρήστου Χαρίδημου. Η σχολή αυτή δανείστηκε στοιχεία και από τις δυο παραπάνω σχολές, δημιουργόντας έτσι ένα διαφορετικό μοτίβο. Οι πειραιώτες καραγκιοζοπαίκτες ήταν οι πιο σεμνοί στο παίξιμο τους για να μπαίνουν στα θέατρα όλα τα κοινωνικά στρώματα. Στο παίξιμό τους είχαν έναν πιο εξευγενισμένο και θεατρικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό στοιχείο τους είναι η ο εκφραστικός λόγος και η εκφραστικότατη κίνηση των φιγούρων.

Καραγκιοζοπαίχτες και κουκλοθέατρο

Αρκετοί καραγκιοζοπαίκτες ασχολήθηκαν με το κουκλοθέατρο.

Πολλοί για να γεμίσουν το πρόγραμμα τους, έπαιζαν πριν τον Καραγκιόζη παράσταση κουκλοθέατρου. Για πρωταγωνιστή έβγαζαν τον Φασουλή, δημιούργημα του κουκλοπαίκτη Χρήστου Κονιτσιώτη, ή τον Πασχάλη ή τον Δον Ηλία Κολοκύθα. Οι καραγκιοζοπαίχτες παρουσίαζαν αυτούς τους πρωταγωνιστές με το χαρακτήρα και τη φωνή του Καραγκιόζη. Μάλιστα πολλά από τα έργα ήταν διασκευές από τα έργα του Καραγκιόζη όπως και το αντίθετο.

Οι ρεκλάμες στο θέατρο σκιών

Οι καραγκιοζοπαίκτες για να διαφημίσουν τις παραστάσεις τους έφτιαχναν ρεκλάμες (διαφημιστικές αφίσες) από χαρτί του μέτρου ή πανί και τις έβαζαν έξω ή μέσα στην είσοδο στο μέρος όπου θα γινόταν η βραδινή παράσταση. Οι ρεκλάμες συνήθως απεικόνιζαν σκηνές από την κορύφωση του έργου. Ο πρώτος που είσαγε τη ρεκλάμα στον Καραγκιόζη ήταν ο Σωτήρης Σπαθάρης. Ο λαϊκός ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989) γοητευμένος από τις ρεκλάμες του Καραγκιόζη:
«Να μια ζωγραφική που πρέπει να κάνει κανείς.»
«Χρόνια προσπάθησα να συλλάβω το μυστικό που είχαν οι ρεκλάμες του Καραγκιόζη. Ζωγράφιζα με τα ίδια χρώματα, στο ίδιο χαρτί…»
«Δημιουργούν νέες αρμονίες και μια ατμόσφαιρα θεατρικής αναμονής, όπου το ρεαλιστικό και το φανταστικό συνυπάρχουν σε ευτυχισμένες ενώσεις.»
«Ήταν οι οδηγοί στη δουλειά μου. Τα φόντα τα μεταχειριζόμουνα όπως ο Ματίς τα κεντήματα απ' το Μαρόκο. Δηλαδή ως φόντα στα μοντέλα μου. Μαζί με τις διαφημίσεις που ήταν κρεμασμένες δίπλα, με παρέσυραν να ακολουθήσω το νόμο τους και στο ζωγράφισμα της φιγούρας (…)»
«Έμαθα πολλά από τον Σωτήρη Σπαθάρη, γιατί ήθελα να μάθω. Μου 'μαθε να ζωγραφίζω με ψαρόκολλα, δίνοντάς μου με δυο λόγια μονάχα το απλούστατο μυστικό μιας άφατης μαγείας (...)»
Σε όποιον καραγκιοζοπαίκτη δεν  "έπιανε’" το χέρι του, απαραίτητος ήταν κάποιος ζωγράφος για να διαφημίσει το έργο του. Εκτός από πολλούς καραγκιοζοπαίκτες οι οποίοι ζωγράφιζαν, σημαντικοί ζωγράφοι ρεκλάμας και σκηνικών στον Καραγκιόζη, ήταν ο Χρήστος Δασκαλάκης (Ψαριανός), Μιχάλης Πρόσφυγας, Γρηγόρης Πέττας, Ανδρέας Κυριαζόπουλος κ.α.

Αποθέωση

Αποθέωση στο θέατρο σκιών εννοούμε όταν στην κορύφωση ενός έργου "πέφτει" το πανί και ο καραγκιοζοπαίκτης με τους βοηθούς του, ντυμένοι με τα αντίστοιχα κουστούμια παίρνουν τον ρόλο των φιγούρων. Αποθέωση συνήθως γινόταν στα ηρωικά έργα όπως στη σούβλιση του Αθανάσιου Διάκου ή στα βασανιστήρια του Κατσαντώνη.
Ο πρώτος που έκανε αποθέωση θεωρείται ο Σωτήρης Σπαθάρης, ύστερα ακολούθησαν πολλοί καραγκιοζοπαίκτες.
Ο καραγκιοζοπαίκτης Νίκος Παναγιωτάρας διηγείται στο συγγραφέα και καραγκιοζοπαίκτη Κώστα Τσίπηρα:
«Στη Λευκάδα, στο ‘’Διάκο’’, ντυνόμουν φουστανελάς και μετά τη σούβλιση είχα μάθει σε ένα κοριτσάκι να λέει ποιήματα. Μια μέρα μου έπεσε το ψεύτικο μουστάκι που είχα πιάσει με ένα τσιμπιδάκι και ο κόσμος έσκασε στα γέλια».
Δεν ήταν λίγες οι φορές που στις «αποθεώσεις» κάποιοι κινδύνεψαν.
Κάποτε ο πειραιώτης καραγκιοζοπαίκτης Βάγγος Κορφιάτης έπαιζε τον Αθανάσιο Διάκο όπου σε φάση αποθέωσης καταλάθος πήρε η φουστανέλα του φωτιά! Ευτυχώς οι συνεργάτες του την έσβησαν αμέσως με κουβάδες νερό.
Σε «αποθέωση» του Δημήτρη Ασπιώτη στο έργο «Η κρεμάλα του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’» κινδύνεψε ο βοηθός του Τσόρδιος.
Σήμερα πολύ σπάνια συναντάμε «αποθέωση» στον Καραγκιόζη κι αυτό λόγω ότι ήταν η εποχή τέτοια που το θέατρο σκιών ανταγωνιζόταν το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Οι πρώτες μαρτυρίες για θέατρο σκιών στην Ελλάδα

Κείμενα - Έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Για τη διάδοση και την εξάπλωση του θεάτρου σκιών στην Ελλάδα υπάρχουν κάποια ιστορικά στοιχεία και θρύλοι. Το σίγουρο και εξακριβωμένο είναι ότι η αρχική του μορφή ήταν με τούρκικα στοιχεία και ο Καραγκιόζης ελληνοποιήθηκε από τον πατρινό καραγκιοζοπαίκτη Δημήτρη Σαρδούνη, γνωστό ως Μίμαρο. Τα υπόλοιπα είναι γοητευτικές παραδόσεις και θρύλοι και όχι τόσο εξακριβωμένα.

Οι πρώτες αναφορές είναι για την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Ο γάλλος θεατρολόγος, καθηγητής, λαογράφος και ερευνητής του θεάτρου σκιών Βάλτερ Πούχνερ αναφέρει:

«Στις περιοδείες μου στην Ελλάδα, προ του πολέμου, απ’ όπου περνούσα, έπιανα κουβέντα με τους γεροντότερους που μου μίλαγαν για τα περασμένα. Μερικοί με βεβαίωναν πως οι παππούδες τους έβλεπαν Καραγκιόζη στα χρόνια της σκλαβιάς.»

Ακόμα υπάρχουν αναφορές ότι παιζόντουσαν παραστάσεις Καραγκιόζη ως αφορμή σε τόπους συνάντησης αρχηγών της επαναστάσεως για να μην τους υποψιαστούν οι τούρκοι.

Η εφημερίδα «Ελευθερία» στις 14/12/1959 γράφει σε άρθρο:

«…στα χρόνια που η Φιλική Εταιρία οργάνωνεν τον αγώνα της απελευθέρωσης, οι μύστες σύχναζαν στον τούρκικο καραγκιόζη για να συναντιούνται χωρίς να τους υποπτεύται ο κατακτητής.»

Η παλιότερη γραπτή μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη στην Ελλάδα είναι από τον Άγγλο πολιτικό και περιηγητή Τζον Χόμπχαους (27/6/1786-3/6/1869) στο βιβλίο του «Journey through Albania» και χρονολογείται το 1809 στα τέλη Οκτωβρίου. Συγκεκριμένα αναφέρει:

«Ήταν ένα θέαμα με ανδρείκελα, που το διηύθυνε ένας εβραίος, ο οποίος επισκεπτόταν την πολιτεία στη διάρκεια του Ραμαζανιού με τις χαρτονένιες φιγούρες του. Το θέαμα, ένα είδος ombre chinoise (κινέζικης σκιάς) στήθηκε στη γωνιά ενός πολύ ρυπαρού καφενείου, γεμάτου θεατές κυρίως νεαρά παιδιά. Η είσοδος ήταν 2 παράδες το φλιτζάνι ο καφές και 23 ακόμη τέτοια μικρονομίσματα που τα έριχναν στο δίσκο μετά την παράσταση».

Παίχτηκε στα Ιωάννινα στην τούρκικη γλώσσα για την εορτή νηστείας των Οθωμανών, Ραμαζάνι και μάλιστα αναφέρει ότι την παρακολούθησε ο άγγλος ποιητής και φιλέλληνας Λόρδος Βύρων (22/1/1788-19/4/1824).

Οι πρώτοι καραγκιοζοπαίκτες στα Ιωάννινα ήταν τσιγγάνοι και εβραίοι. Αυτοί αναγκάστηκαν να μεταφράσουν το τούρκικο θέατρο σκιών στα ελληνικά διότι πολλοί τούρκοι της περιοχής δεν μιλούσαν τουρκικά.

Εδώ συνδέεται με τον θρύλο ενός εβραίου που ήταν στην αυλή του Αλή-Πασά και τον έλεγαν Ζακόμπ - που στα ελληνικά μεταφράζεται Ιάκωβος και συνδέεται με τον καραγκιοζοπαίκτη Μαυρομάτη που θα δούμε παρακάτω (βλ. πιο κάτω Ο ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΔΡΑ).

Μια αναφορά του Ν. Γ. Πολίτη αναφέρει ότι πριν από το 1830 ο στρατηγός Μακρυγιάννης έχει παρακολουθήσει παράσταση Καραγκιόζη! Μάλιστα αναφέρει ότι τσαντισμένος από την παράσταση η οποία ήταν σεμνή λόγω ότι την παρακολουθούσαν γυναίκες και παιδιά, διέταξε να βγουν έξω τα γυναικόπαιδα και υποχρέωσε τον Καραγκιόζη να πει αυτά που ήξερε.

Μετά την επανάσταση του 1821 ο Καραγκιόζης, ακόμα με τούρκικα στοιχεία, συνεχιζόταν από τη δυτική Ελλάδα μέχρι την Άρτα, την Αιτωλοακαρνανία και την Πάτρα.

Ο ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΔΡΑ

Πολλοί αναφέρουν το ναύτη έμπορα Γιάννη ή Γιώργο ή Ιάκωβο Μαυρομάτη από την Ύδρα όπου βρέθηκε χρεοκοπημένος σε λιμάνι της Κίνας, είδε εκεί το θέατρο σκιών και διαβάζοντας μια φυλλάδα από τις ιταλικές ιστορίες του Μπερτόδουλου του ήρθε ιδέα να στήσει κι αυτός θέατρο σκιών. Με τις περιοδείες του έφτασε στην Τουρκία περίπου τον 18^ο αιώνα. Εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και λένε ότι έδωσε το επώνυμό του στον πρωταγωνιστή, βέβαια μεταφρασμένο στα τουρκικά. Εκεί λέγεται ότι τον βοήθησε κάποιος Ηλίας ο οποίος αργότερα έγινε καραγκιοζοπαίκτης κι έβγαλε κι αυτός μαθητές.

Λέγεται πως ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και για μερικούς ο τάφος που βρίσκεται στην Προύσα και αναφέρει για τον Καραγκιόζη είναι δικός του. Ίσως όμως να συνδέθηκε με το επώνυμό του αυτή η εντύπωση.

Μερικοί σημειώνουν ότι έπαιζε στην αυλή του Αλή-Πασά των Ιωαννίνων και μετά το θάνατο του Αλή-Πασά το 1822, έπαιζε στα Ιωάννινα έργα τριγύρω από τη ζωή του Αλή-Πασά.

Πάντως είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα τα πρώτα έργα του Καραγκιόζη παιζόντουσαν με ιστορίες του Αλή-Πασά όπως το «Κατσαντώνης» κλπ.

Αυτό συνδέεται με άλλο θρύλο που λέει πως στην αυλή του Αλή-Πασά, κάποιος εβραίος με το όνομα Ζακόμπ εξορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη επειδή αποπλάνησε μια γυναίκα του σαραγιού. Εκεί κυκλοφορούσε με ψευδώνυμο (ίσως γι’ αυτό να υπάρχει σύγχυση γύρω απ’ τ’ όνομά του Μαυρομάτη) και για να εκδικηθεί τον Αλή-Πασά για την εξορία του, έφτιαξε θέατρο σκιών και παρουσίαζε τα σκάνδαλα του Αλή-Πασά.

Δεν αποκλείεται το «Ζακόμπ» να ήταν μετάφραση του «Ιάκωβος» και να ήταν έλληνας εβραϊκής καταγωγής ή εβραίος ελληνικής καταγωγής όπως δεν αποκλείεται να μετάφρασαν έλληνες τ’ όνομα του εβραίου Ζακόμπ και να το έκαναν «Ιάκωβος» σαν επιχείρημα δικαιολογώντας έτσι τη δημιουργία του Καραγκιόζη από έλληνα. Ίσως άλλοι εβραίοι της περιοχής να τον φώναζαν Ζακόμπ. Πάντως δεν αποκλείεται να το μετάφρασε ο ίδιος έτσι στους εβραίους της περιοχής για να καταλάβουν τ’ όνομα ή να δήλωνε εβραίος διότι ο Αλή-Πασάς των Ιωαννίνων είχε μίσος προς τους έλληνες.

Λέγεται ότι ο Μαυρομάτης ήρθε αργότερα στο Μεσολόγγι και πολέμησε στην πολιορκία κι έφυγε κατά την ηρωική έξοδο και συνέχισε τις παραστάσεις στη δυτική Ελλάδα.

Μερικοί υποστηρίζουν ότι έπαιξε και στην Οδησσό, λιμάνι του Εύξεινου Πόντου.

Ο καραγκιοζοπαίκτης Ανδρέας Αγιομαυρίτης αναφέρει ότι γύρω στο 1860 ο Μαυρομάτης εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και σ ‘ένα καφενείο έπαιξε θέατρο σκιών.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Πειραιάς δεν ήταν ακόμα τέτοια πολιτεία ώστε να δεχθεί τον Καραγκιόζη.

Κάποιοι λένε ότι ο Μαυρομάτης συνάντησε το Γιάννη Βράχαλη ή Μπράχαλη που θα δούμε πιο κάτω, με τον οποίο και συνεργάστηκε. Λένε πως ο Βράχαλης έμαθε την τέχνη από το Μαυρομάτη.

Άλλοι λένε πως ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία.

Ακόμα πολλοί καραγκιοζοπαίκτες της παλιάς εποχής αναφέρουν ότι ήταν μαθητές ή ότι παρακολούθησαν παράσταση του καραγκιοζοπαίκτη Μαυρομάτη ακόμα και του μαθητή του, Ηλία.

Ο καραγκιοζοπαίκτης Βασίλης Τσιλιάς σε κουβέντα με τον καραγκιοζοπαίκτη Μάρκο Ξανθάκη (Ξάνθο) και το Μελλίδη, αναφέρει ότι πρόφτασε τον καραγκιοζοπαίκτη Μαυρομάτη.

Αν όντως υπήρξε ο έλληνας Μαυρομάτης και μάλιστα ήταν δημιουργός του Καραγκιόζη, δε σημαίνει ότι ο Καραγκιόζης είναι έλληνας σώνει και καλά επειδή τον δημιούργησε έλληνας. Το θέατρο σκιών το έπαιζε με τούρκικα στοιχεία και με ήθη κι έθιμα των τούρκων. Απλά έδωσε το επώνυμό του στον πρωταγωνιστή του.

Όπως και να ‘χουν τα πράγματα, ο Καραγκιόζης ήρθε απ’ την Τουρκία και τον ελληνοποιήσε ο Μίμαρος.

Ο Μαυρομάτης ίσως να σκέφτηκε με το επώνυμό του μεταφρασμένο στα τουρκικά, να ταίριαζε να τον παρουσιάσει σαν τσιγγάνο λόγω ότι οι τσιγγάνοι είναι μελαψοί, συνήθως με μαύρα μάτια.

Ίσως πολλοί να υπέθεσαν ότι δημιούργησε τον Καραγκιόζη λόγω του επωνύμου του ή να ήταν μύθος που τον διέδωσαν οι καραγκιοζοπαίκτες για να αποφύγουν ζόρικους τύπους που τους πρόσβαλαν λέγοντας τους ότι το θέαμα είναι τούρκικο.

Ο ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Πέρα από διάφορες γραπτές μαρτυρίες για παραστάσεις στον ελλαδικό χώρο, μια φυλλάδα ειδοποιεί το θάνατο ενός καραγκιοζοπαίκτη πως το 1833 πέθανε φτωχός και σε βαθιά γεράματα ο καραγκιοζάς (εννοεί καραγκιοζοπαίκτης) Σουρτούκας.

Από τις πρώτες δημοσιεύσεις στον τύπο σχετικά με τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα είναι το 1834 στην εφημερίδα «Εστία» η οποία γράφει:

«Μόνον ο Καραγκιόζης είχε κατασκηνώσει εις ρυπαρόν τι

καφενείον παρά την Βρύσιν του Βορειά, από Τουρκοκρατίας ακόμη

σωζόμενον, και με βωμολοχίας επικαίρους, εσατύριζε τα εισδύοντα τότε

φραγκικά ήθη. Εκεί εψυχαγωγούντο οι Αθηναίοι. Δεν απηξίουν δε να

εισέρχωνται και οι παρά τη Ελληνική Αυλή πρεσβευταί και οι Έλληνες

εκείνοι, οίτινες εκ μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων, μετά την λήξιν του

αγώνος, προσήλθον εις την ελληνικήν πρωτεύουσαν.»

Πρόκειται για την παράσταση στα Ιωάννινα που ανέφερε ο Άγγλος πολιτικός και περιηγητής Τζον Χόμπχαους όπου χρονολογείται στα τέλη Οκτωβρίου 1809.

Το 1836 σε άρθρο της εφημερίδας «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» αναφέρεται:

«Η επαγρύπνησις των κοινών παιγνιδίων και κινητών θεάτρων,

καθόσον αφορά τα καλά ήθη, ανατίθεται εις την ιδιαιτέραν επαγρύπνησιν

της αστυνομίας»

Πιθανόν να αναφέρεται και στο θέατρο σκιών λόγω του βωμολοχικού χαρακτήρα όπου είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του παλαιού τούρκικου Καραγκιόζη.

Το 1841 δημοσιεύεται η πρώτη αναγγελία για παράσταση Καραγκιόζη στην αθηναϊκή εφημερίδα «Η Ταχύπτερος Φήμη» η οποία στις 18/8/1841 γράφει:

«Την 21 του παρόντος θα παρασθή εις Ναύπλιον η κωμωδία του Καραγκιόζη, έχουσα αντικείμενον τον Χατζ-Αββάτην και Κοσζούκ Μεϊμέτην.»

Την εποχή του 1841 ακούγεται ένας καραγκιοζοπαίκτης με το όνομα Ηλίας. Το μόνο που λέγεται γι ‘αυτόν είναι ότι είχε μαθητέψει στον καραγκιοζοπαίκτη Μαυρομάτη στην Κωνσταντινούπολη κι από εκεί εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα.

Το επίθετό του είναι άγνωστο γι’ αυτό και θα τον αναφέρουμε «Ηλίας απ’ τα Ιωάννινα».

Πιθανόν η εφημερίδα να αναφέρεται σ’ αυτόν ή σε κάποιον απ’ τους μαθητές του διότι συνέχισε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπου και έβγαλε μαθητές που έγιναν καραγκιοζοπαίκτες όπως ο Θωμάς Αρσενίου,  Αγαμέμνων Κουλούρης (Μέμος ή Μένιος), Χαρίλαος Βασιάκος ή Μπασιάκος, Βασίλης Τσιλιάς, Γιάννης Γιαννακούρας και άλλοι οι οποίοι τον βοήθησαν στο μπερντέ και στο τραγούδι σε αρκετές περιοδείες.

Ο Ηλίας έπαιζε κυρίως στην Πάτρα και στη Χαλκίδα όπου γνώρισε τον καραγκιοζοπαίκτη Ανδρέα Αγιομαυρίτη το 1909.

Άλλη γραπτή αναφορά για παράσταση Καραγκιόζη είναι στην Πλάκα, κοντά στον Τόλο το 1952. Πιθανών να είναι ο Γιάννης Βράχαλης ή Μπράχαλης που θα δούμε παρακάτω διότι ήρθε στην Ελλάδα απ’ την Κωνσταντινούπολη το 1852. Όμως μπορούμε να αποκλείσουμε την εκδοχή ότι ήταν ο Βράχαλης κατά τη μαρτυρία του Σωτήρη Σπαθάρη που σημειώνει ότι είχε λίγες φιγούρες.

Η αθηναϊκή εφημερίδα «Η Ταχύπτερος Φήμη» στις 9/2/1952 σε άρθρο με τίτλο «Ανατολικόν Θέατρον» γράφει:

«Κατά την συνοικίαν της Πλάκας εσυστήθη ανατολικόν Θέατρον εξοδεύων δε τις δέκα μόνον λεπτά, πέντε δηλ. διά την είσοδον και άλλα πέντε διά ένα Ναργιλέ, δύναται να διασκεδάσει τις τρεις ολοκλήρους ώρας, εξακολουθών να γελά ακαταπαύστως καθ’ όλον αυτό το διάστημα.

Κατά την τελευταίαν παράστασιν εωρτάσθηκαν οι γάμοι του Καραγκιόζη, όστις κατά την φράσιν του, επροθυμοποιήθη να προσκαλέση διαφόρους σπό Δύσιν και Ανατολήν, Άρκτον και Μεσημβρίαν, και από όλα τα Δωδεκάνησα εκεί λοιπόν έβλεπε τις διαφόρων εθνών άνθρωπους με ποικίλας ενδυμασίας οίον Καβούκια, Σαρίκια, Καλπάκια, Σερβέταις, Σκούφιαις, Φέσια, Μπονέταις,Πιπεριαίς, Καπέλα, Κασκέτα, και κατά συνέπειαν Τζουμπέδες, Μπινίσια, Τσακτσίρια, Μπουρνούζια, Αντεριά, Ζιπούνια, Καβάδια, Γούναις, Πουτούρια, Σαλβάρια, Γιαμπουρλούκια, Καπότα, Σουρτούκα, Μαντέλα, Ράδα, κτλ. Ο ίδιος Καραγκιόζης με λαχούρι σάλι εις την κεφαλήν και φέρων την επίσημόν του στολήν (In Fustidus) υπεδέχετο τους προσκεκλημένους επαναλαμβάνων συχνά «επειδή και εις γάμον εκλήθης νη τσάτρα πάτρα» Ο Ναστραδήν Χότζας καβαλικευμένος εις Καμήλαν ισταμένην μεταξύ τεσσάρων μιναρέδων και περιστοιχισμένος από δώδεκα Δερβίσηδες ήταν επιφορτισμένος την θρησκευτικήν τελετή Κουμπάρος δε ήταν ο Χατζη-Απτουραμάνης φέρων επισημότεραν του Καραγκιόζη στολήν και κουμπαρατζίδικον καβούκι.

Εις το επόμενον φύλλον μας θέλομεν διαλάβει τα καθέκαστα του γάμου και το δοθέν υποθετικόν γεύμα, όπου ο Καραγκιόζης έλεγεν εις τους ζητούντας φαγητά «Κατάπινε» και ακολούθως ο Χατζή Αϊβάτης ανέπτυξε το ζήτημα αποδείξας επί τη βάσει της Στωϊκής φιλοσοφίας ότι τα πάντα κατορθούνται δια των ιδεών. Διαρκούσης της τελετής ο Κιουτσουντζούκ Άντριαςμ ανεψιός του Καραγκιόζη, έπαιζε το Κουμουζουλουπέ, Μασκαρατζίκ με το κύμβαλον επί τη βάσει του διεπασών μακάμ ατζιρέμ, η ήχον πρωτόβαρον κατά τον Κουτουζέλην εξομοιούμενον με την διωδίαν (Duetto) της Νόρμας.»

Η ίδια εφημερίδα στις 27/2/1852 γράφει:

«Με λύπην των θα ακούσουν οι φίλοι του ανατολικού θεάτρου τον θάνατον του Καραγκιόζη της Πλάκας, όστις αφήκε κενόν δυσαπλήρωτον, και του οποίου τον βίον θέλομεν γράψει εις εν των προσεχών φύλλων μας.»

Και αυτό διότι ο καραγκιοζοπαίκτης αυτός έπαιζε έργα με βωμολοχίες και σεξουαλικά όργια όπως παιζόντουσαν στην Τουρκία και γι ‘αυτό δε συνέχισε πολύ καιρό διότι η αθηναϊκή εφημερίδα «Αθήνα» στις 4/1/1854 γράφει:

«Λυπούμεθα βλέποντες την Διεύθυνσιν της Αστυνομίας ανεχομένην και συγχωρούσαν την έν τισι καφενείοις παράστασιν του λεγόμενου Καραγκιόζη, ενώ άλλοτε αυστηρώς εμποδίζετο αύτη. Αγνοεί φαίνεται ο κ. Διευθυντής οποίων αισχρών και ασέμνων πράξεων σκηναί παρίστανται διά των νευροσπάστων εις τα βωμολοχικά ταύτα των Ασιατών θέατρα, και οποία διαφθορά διαχέεται ως εκ τούτων εις όλην την κοινωνίαν μας, αφού απειράριθμον πλήθος διαφόρων παίδων, και πολλοί μάλιστα εκ των μαθητών των Γυμνασίων και λοιπών σχολείων μας, δεν παύουσι συχνάζοντες εις αυτά καθ' εσπέραν αδιακόπως.»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΡΑΧΑΛΗΣ Η ΜΠΡΑΧΑΛΗΣ

Το 1852 ήρθε από την Κωνσταντινούπολη στον Πειραιά ο καλαματιανός (για άλλους απ ‘τη μέρη της Αρεόπολης της Λακωνίας, γι’ άλλους απ’ τη Δημητσάνα της Αρκαδίας και γι’ άλλους απ’ τη Μικρά Ασία) Γιάννης Βράχαλης ή Μπράχαλης με τη χαρακτηριστική βραχνή φωνή, ο οποίος από μικρή ηλικία μετακόμισε στην Ύδρα και ύστερα στην Κωνσταντινούπολη. Κάποιοι λένε ότι εξ αιτίας ενός φονικού μετανάστεψε κι άλλοι ότι ήταν λιποτάκτης.

Λέγεται πως ότι ήταν βοηθός του Μαυρομάτη στην Κωνσταντινούπολη κι ότι απ’ αυτόν έμαθε την τέχνη.

Ο Σωτήρης Σπαθάρης στα απομνημονεύματά του, σύμφωνα με το δάσκαλό του Θεώδορο Αρακόπουλο (Θεοδωρέλλο) αναφέρει ότι ο Βράχαλης είδε παράσταση του Χατζηαβάτη κι έτσι έφερε το θέατρο σκιών στην Ελλάδα! (βλ.)

Πολλοί αναφέρουν ότι ο όταν ο Βράχαλης ήρθε στην Ελλάδα, έπαιξε την πρώτη του παράσταση στον Πειραιά σε καφενείο απέναντι απ ‘το τελωνείο, στον Άγιο Σπυρίδωνα, εκεί που είναι το ρολόι και αργότερα σε δημοτικό κήπο και σε καφενείο κοντά στο Ναό του Θησείου.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Πειραιάς δεν ήταν ακόμα τέτοια πολιτεία ώστε να δεχθεί τον Καραγκιόζη.

Οι φιγούρες του Βράχαλη ήταν μικρές και πολύ απλές. Είκοσι με εικοσιπέντε εκατοστά, σκαλιστές από χαρτόνι σε λίγα σημεία όπως το μάτι και λίγες ακόμη λεπτομέρειες.

Σύμφωνα με το Σωτήρη Σπαθάρη οι φιγούρες του ήταν: Ο Καραγκιόζης, ο Χατζηαβάτης, δύο πασάδες, δυο μπέηδες, ο Βεληγκέκας, η κόρη του πασά, μια χανούμισσα και μερικοί τούρκοι στρατιώτες.

Ο φωτισμός του μπερντέ του αποτελούταν από τέσσερα με πέντε λυχνάρια με λάδι.

Έπαιζε παραστάσεις με τούρκικα στοιχεία – βωμολοχίες και σεξουαλικές αναπαραστάσεις - και τραγουδούσε αμανέδες.

Η σκηνή του ήταν γύρω στο ενάμιση μέτρο.

Στη σκηνή του λέγεται ότι μεταχειρίστηκε ακόμα και το ιερό πράσινο και κόκκινο χρώμα των τούρκων με ύφασμα το οποίο έντυνε με αυτά το μπερντέ του στην ποδιά, στις κουίντες και στο αέριο.

Στο διάλειμμα έβγαινε με δίσκο και έπαιρνε χρήματα.

Ο Βράχαλης σύντομα απόκτησε βοηθούς που αργότερα έγιναν καραγκιοζοπαίκτες: Δημήτρης Πάγκαλος, Κοντινός, Χρήστος Κούκος, Χρήστος Κόντος και Λεωνίδας Γορανίτης όπου κι αυτός έβγαλε μαθητές τον Ανδρέα Αγιομαυρίτη, Χρήστο Κόντο, Γιώργο Κουβάτσο, Δημήτρη Λεβαντίνο, Γαρνίτα κ.α.

Πέθανε το 1905 περίπου.

Στην Πάτρα το 1881 έπαιξε ο Χρήστος Κόντος.

Επίσης στην Πάτρα έπαιζε ο Βράχαλης και άλλοι καραγκιοζοπαίκτες από τις «σχολές» της Κωνσταντινούπολης και της Ηπείρου

Κινηματογράφος και θέατρο σκιών

Την περίοδο της γερμανικής κατοχής λόγω της πείνας, τη φτώχεια και το φόβο του κόσμου, ο Καραγκιόζης περνούσε κρίση και ελάχιστοι καραγκιοζοπαίκτες δούλεψαν. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα για τους καραγκιοζοπαίκτες με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου.

Ο κινηματογράφος κυριαρχούσε στην Ελλάδα κυρίως τη δεκαετία του ’50 καθώς βγήκαν πάρα πολλά έγχρωμα έργα. Έτσι πολλοί καραγκιοζοπαίκτες δυσκολευόντουσαν να βρουν δουλειά διότι ο κόσμος στρεφόταν στον κινηματογράφο. Εκείνη την περίοδο υπήρχαν πολλοί κινητοί κινηματογράφοι αλλά και μόνιμοι.

Πολλοί καραγκιοζοπαίκτες δημιούργησαν έργα παρμένα απ ‘το σινεμά για να τραβήξουν το κοινό στον Καραγκιόζη.

Έργα όπως: «Ο Καραγκιόζης κι ο Ταρζάν», «Φρανκενστάιν», «Ο Μπεν Χουρ κι οι Ρωμαίοι», «Η ανθοπώλις των Αθηνών» κλπ.

Επίσης έργα για να τραβήξουν τον κόσμο με εντυπωσιακούς τίτλους όπως: «Ο Καραγκιόζης ταυρομάχος», «Ο Καραγκιόζης ποδοσφαιριστής» κ.α.

Οι καραγκιοζοπαίκτες μεγάλωσαν τις φιγούρες σε 50 εκατοστά μέχρι ένα μέτρο. Επίσης οι μπερντέδες πολλές φορές έφταναν τα 6 μέτρα.

Στη σκηνή, για να εντυπωσιάσουν το κοινό, παρουσίαζαν αερόστατα, κάρα, άμαξες, αυτοκίνητα, τραίνα, πλοία, αεροπλάνα κλπ.

Τη δεκαετία του ’60 άρχισε ο Καραγκιόζης να παίρνει τα πάνω του. Πολλοί καραγκιοζοπαίκτες αναφέρουν ότι χάρη στις καινοτομίες του Ντίνου Θεοδωρόπουλου κατάφερε ο Καραγκιόζης να επιβιώσει. Σημαντικό ρόλο έπαιξε κι ο καραγκιοζοπαίκτης Ευγένιος Σπαθάρης όπου το 1962 ηχογράφησε δίσκους με παραστάσεις στην «Κολούμπια» κι είχε με μεγάλη επιτυχία και παίζανε παντού. Έτσι ο κόσμος αγάπησε και πάλι τον Καραγκιόζη.

Οπτικά και φωτιστικά εφέ

Σε σκηνές όπου παρουσιάζεται νύχτα, ξημέρωμα, θάλασσα κλπ ο μπερντές γίνεται μπλε. Σε σκηνές όπως π.χ. που ο Μέγας Αλέξανδρος μονομαχεί με το φίδι ή την ώρα που βγαίνει ο σατανάς, ο μπερντές γίνεται κόκκινος. Αυτό πετυχαίνεται με χρωματιστές λάμπες ή σκεπάζοντας τα φωτιστικά με χρωματιστό χαρτί γκοφρέ.

Το ημίφως της σελήνης με χαρτόνι σε σχήμα χωνιού, καλλυμένο με τσιγαρόχαρτο ή με πανί και ένα ντουί με λάμπα από μέσα και κρύβοντας την επιφάνεια με ένα στρογγυλό χαρτόνι έχουμε αυτό το εντυπωσιακό εφέ για το έργο «Ο Καραγκιόζης στη σελήνη».

Πολλοί ζωγραφίζουν τη σελήνη με όμορφο γυναικείο πρόσωπο.

Μια αστραπή γίνεται αναβοσβήνοντας τα φώτα.

Το πιο επιτυχημένο εφέ στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών είναι στο έργο «Η σούβλισις του Αθανασίου Διάκου». Όταν διατάζει ο Ομέρ Βρυώνης να σουβλίζουν τον Αθ. Διάκο, χαμηλώνουν τα φώτα, ο ήρωας καίγεται και στο τέλος φαίνεται ο σκελετός του. Αυτό γίνεται διότι η σούβλα και ο σκελετός του είναι από λαμαρίνα και το ομοίωμα του ήρωα είναι από το πλαστικό μπλε που χρησιμοποιούσαν στα σχολεία για ντύνουν τα τετράδια. Καθώς καίγεται ο ήρωας, φαίνεται σα να πέφτουν κομμάτια καμένης σάρκας ανατριχιάζοντας το κοινό. Πολλοί μάλιστα έκαιγαν ξύγκι επάνω σε κάρβουνα για να μυρίζει καμένη σάρκα.

Εργαλεία του θεάτρου σκιών

Τα εργαλεία στο θέατρο σκιών πικοιλούσαν. Ο καραγκιοζοπαίκτης πρέπει να είναι εφευρετικός και πολυμήχανος. Πέρα από την τεχνική παιξίματος, σημαντικό ρόλο παίζουν και τα σύνεργα.  Σκηνή, φιγούρες, σύνεργα ή συστήματα παραγωγής ήχων και φωτισμού για να δώσουν μια ρεαλιστική απόδοση ενός οπτικοακουστικού θεάματος. Ευρηματικοί καραγκιοζοπαίκτες για να καλύψουν τις ανάγκες των παραστάσεών τους πρόσθεσαν καινοτομίες για τη διευκόλυνσή τους και για να ικανοποιήσουν τους θεατές κάνοντας δύσκολα και πρωτότυπα τεχνάσματα. Σήμερα χάριν της τεχνολογίας πολλά από τα παρακάτω σύνεργα και τεχνάσματα δε χρησιμοποιούνται με τον παραδοσιακό τρόπο.

Καμπανάκι

Προειδοποιεί τον κόσμο να κάνει ησυχία για την έναρξη της παράστασης. Επίσης χρησιμοποιείτε στο διάλλειμα.

Σούστες

Ονομάζονται οι λαβές που κρατούν οι καραγκιοζοπαίκτες τις φιγούρες.

Αποτελούνται από σιδερένια βέργα με ένα σύστημα σα μεντεσεδάκι στο οποίο βιδώνονται οι φιγούρες με βίδα και παξιμάδι. Τη βέργα αυτή τη χειρίζεται ο παίκτης με ένα ξύλινο "χερούλι". Σπάνια χρησιμοποιείται πλαστικό "χερούλι".

Αρχικά οι λαβές ήταν απλές ξύλινες βέργες γύρω στους 50 πόντους όπου καρφώνονταν με πρόκα πάνω στις φιγούρες. Το πρόβλημα ήταν ότι μόλις ήθελε ο παίκτης να στρίψει τη φιγούρα από την άλλη πλευρά έπρεπε να βγάζει τη φιγούρα απ ’το πανί και να την καρφώνει από την άλλη πλευρά.  Άλλο πρόβλημα ήταν όταν δυο φιγούρες συζητούσαν έπρεπε να στραφεί ο κορμός μιας φιγούρας με το κεφάλι προς τα πίσω, πράγμα άσχημο για το θεατή. Μερικοί είχαν διπλές φιγούρες, καρφωμένες από τη δεξιά και αριστερή μεριά.

Έτσι ο καραγκιοζοπαίκτης Λευτέρης Κελαρινόπουλος το 1924 για πολλούς θεωρείται ο πρώτος που δημιούργησε τη σούστα με τέτοιο τρόπο ώστε η φιγούρα να περιστρέφεται.

Μπερντές

Ονομάζεται η σκηνή του θεάτρου σκιών. Η λέξη προέρχεται από την τούρκικη λέξη «περντέ» που σημαίνει «κουρτίνα».

Ο Χρήστος Χαρίδημος περιγράφει πως κατασκευαζόταν τα παλιά χρόνια ο μπερντές:

«Τα χρόνια εκείνα η σκηνή του Καραγκιόζη αποτελείτο από τέσσερα καντρόνια των τριάμισυ μέτρων, τις οποίες καρφώναμε τη μια στην μέση, την άλλη επάνω, κατόπιν καρφώναμε το πανί. Καθαρή η οθόνη ήτο ύψος 75 πόντοι και μάκρος 4 μέτρα. Καλύπταμε το κάτω μέρος με κάμποτ, στο οποίο εξωγράφιζα διάφορες σκηνές από τον Καραγκιόζη. Τα πλάγια τα σκεπάζαμε με δυο κουίντες. Στο επάνω μέρος έβαζα κάμπτο ''αέριο'', στο οποίο είχα γράψει το όνομα μου. Μέσα στη σκηνή εβάζαμε τραπέζια ή μαδέρια, για να είμαστε πιο ψηλά από τους θεατές. Επάνω στην τάβλα εβάζαμε 8 λυχνάρια, για να φωτίζετε το πανί. Μετά ανακαλύψαμε το γκάζι. Όταν δεν βρίσκαμε γκάζι, είχαμε την ασετιλίνη. (…) Σήμερα η σκηνή είναι από 5 έως 6 μέτρα και το ύψος 1,50 έως 1,70 και φωτίζετε από ηλεκτρικό ρεύμα από 15 έως 18 λαμπτήρες των 100 κηρίων.»

Διπλός μπερντές

Ως γνωστόν το σκηνικό είναι γνωστό: αριστερά η παράγκα, δεξιά το σαράι.

Όχι όμως σε όλα τα έργα. Άλλοτε παρουσιάζονται σπίτια, άλλοτε βουνά, εκκλησίες, μοναστήρια, κλέφτικα λημέρια, σπηλιές, βρύσες, κήποι, ποτάμια, θάλασσες, μέγαρα, κάστρα, πύργοι, ναοί, νεκροταφεία, κλπ.

Τα σκηνικά συνήθως είναι πάνινα ή σκαλιστά με χαρτόνι καρφιτσωμένα επάνω στο πανί. Όταν θέλει ο καραγκιοζοπαίκτης να κάνει αλλαγή σκηνικών, πρέπει υποχρεωτικά να κάνει ένα μικρό διάλλειμα για να βάλει άλλα. Επειδή όμως το διάλλειμα καταντάει κουραστικό στους θεατές ειδικά σε έργα με πολλές αλλαγές σκηνικών όπως στα ηρωικά του ’21, το 1927 ο Χαρίλαος Βενέκας (Πετρόπουλος) έφτιαξε το διπλό μπερντέ. Ο διπλός μπερντές αποτελείται από σύστημα με τροχαλίες και συρματόσχοινα όπου ανεβοκατεβάζουν τα δύο τελάρα της οθόνης εναλλάξ.

Σφαλιάρα

Στους καραγκιοζοπαίκτες γνωστή ως τράκα. Χρησιμοποιείται για τον ήχο της σφαλιάρας. Είναι φτιαγμένη συνήθως από χαρτόνια τυλιγμένα με δέρμα ή χαρτί του μέτρου διπλωμένο.

Τενεκές

Ο τενεκές είναι χρήσιμος για την απόδοση ήχων όπως το ποτιστήρι του Καραγκιόζη και διαφόρων ειδών φασαρίες. Ένας τενεκές μπορεί να είναι γεμισμένος με γυαλιά, καρφιά, πέτρες κλπ για πιο πιστική απόδοση μιας θορυβώδης σκηνής.

Φυσούνα

Χρησιμοποιείται για το μούγκρισμα του καταραμένου φιδιού ή άλλων τεράτων της μυθολογίας όπως ο Μινώταυρος.

Είναι ένα μικρό καλάμι κλεισμένο από τη μία άκρη με τσιγαρόχαρτο, η άλλη τρύπα ελεύθερη και μια τρύπα ανοιγμένη κατά μήκος προς τη μεριά που είναι η τρύπα με το τσιγαρόχαρτο. Ο καραγκιοζοπαίκτης βουίζοντας μέσα στην τρύπα παράγει έναν ήχο παράξενο. Στην παράσταση «Τα επτά θηρία», διασκευή της παράστασης «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το θεριό», χρησιμοποιούνται πολλά καλάμια για να αναπαράγουν του ήχους των θεριών.

Λαμαρίνα

Χρησιμοποιείται συνήθως για τον ήχο του κεραυνού. Ο ήχος πετυχαίνει όταν κάποιος τον κουνάει ή τον χτυπάει με δύναμη.

Αμπούλες αερίου

Την παλιά εποχή κάποιοι, όταν ο Καραγκιόζης έτρωγε φασολάδα, οι βοηθοί του καραγκιοζοπαίκτη για να αποδώσουν τη μυρωδιά της πορδής, έσπαγαν αμπούλες βρωμερού αερίου! Φυσικά καταργήθηκε αυτό.